목록荀子 (482)
건빵이랑 놀자
5. 聖人知心術之患, 見蔽塞之禍, 故無欲無惡, 無始無終, 無近無遠, 無博無淺, 無古無今, 兼陳萬物而中縣衡焉. 是故衆異不得相蔽以亂其倫也. 何謂衡? 曰: 道. 故心不可以不知道; 心不知道, 則不可道而可非道. 人孰欲得恣而守其所不可以禁其所可! 以其不可道之心取人, 則必合於不道人而不知合於道人. 以其不可道之心與不道人論道人, 亂之本也. 夫何以知? 曰: 心知道然後可道. 可道然後能守道以禁非道. 以其可道之心取人, 則合於道人而不合於不道之人矣. 以其可道之心與道人論非道, 治之要也. 何患不知? 故知之要在於知道,
4. 昔賓孟之蔽者, 亂家是也. 墨子蔽於用而不知文, 宋子蔽於欲而不知得, 愼子蔽於法而不知賢, 申子蔽於埶而不知知, 惠子蔽於辭而不知實, 莊子蔽於天而不知人. 故有用謂之道, 盡利矣; 由俗謂之道, 盡嗛矣; 由法謂之道, 盡數矣; 由埶謂之道, 盡便矣; 由辭謂之道, 盡論矣; 由天謂之道, 盡因矣. 此數具者, 皆道之一隅也. 夫道者, 體常而盡變, 一隅不足以擧之. 曲知之人, 觀於道之一隅, 而未之能識也, 故以爲足而飾之, 內以自亂, 外以惑人, 上以蔽下, 下以蔽上, 此鄙塞之禍也. 孔子仁知且不蔽, 故學亂術, 足以爲先王者也. 一家得周道, 擧而用之, 不蔽於成積也. 故德與周公齊, 名與三王並; 此不蔽之福也.
3. 昔人臣之蔽者, 唐鞅奚齊是也; 唐鞅蔽於欲權, 而逐載子; 奚齊蔽於欲國, 而罪申生; 唐鞅戮於宋, 奚齊戮於晉. 逐賢相而罪孝兄, 身爲刑戮, 然而不知, 此蔽塞之禍也. 故以貪鄙背叛爭權, 而不危辱滅亡者, 自古及今, 未嘗有之也. 鮑叔甯戚隰朋仁知且不蔽, 故能持管仲, 而名利福祿與管仲齊. 召公呂望仁知且不蔽, 故能持周公, 而名利福祿與周公齊. 傳曰: 「知賢之謂明, 輔賢之謂能. 勉而彊之, 其福必長.」此之謂也. 此不蔽之福也.
2. 昔人君之蔽者, 夏桀殷紂是也; 桀蔽末喜斯觀, 而不知關龍逢, 以惑其心而亂其行; 紂蔽於妲己飛廉, 而不知微子啓, 以惑其心而亂其行. 故群臣去忠而事私, 百姓怨非而不用, 賢良退處而隱逃, 此其所以喪九牧之地而虛宗廟之國也. 桀死於亭山, 紂縣於赤旆; 身不先知, 人莫之諫, 此蔽塞之禍也. 成湯監於夏桀, 故主其心而愼治之, 是以能長用伊尹而身不失道, 此其所以代夏王而受九有也. 文王監於殷紂, 故主其心而愼治之, 是以能長用呂望而身不失道, 此其所以代殷王而受九牧也. 遠方莫不致其珍, 故目視備色, 耳聽備聲, 口食備味, 形居備宮, 名受備號, 生則天下歌, 死則四海哭, 夫是之謂至盛. 詩曰: 「鳳凰秋秋, 其翼若干, 其聲若簫, 有鳳有凰, 樂帝之心.」此不蔽之福也.
1. 凡人之患, 蔽於一曲, 而闇於大理. 治則復經, 兩疑則惑矣. 天下無二道, 聖人無兩心. 今諸侯異政, 百家異說, 則必或是或非, 或治或亂. 亂國之君, 亂家之人, 此其誠心莫不求正而以自爲也. 妒繆於道而人誘其所迨也. 私其所積, 唯恐聞其惡也. 倚其所私以觀異術, 唯恐聞大美也. 是以與治雖走而是己不輟也. 豈不蔽於一曲而失正求也哉! 心不使焉, 則白黑在前而目不見; 雷鼓在側而耳不聞, 況於使者乎! 德道之人, 亂國之君非之上, 亂家之人非之下, 豈不哀哉! 故爲蔽: 欲爲蔽, 惡爲蔽, 始爲蔽, 終爲蔽, 遠爲蔽, 近爲蔽, 博爲蔽, 淺爲蔽, 古爲蔽, 今爲蔽. 凡萬物異則莫不相爲蔽, 此心術之公患也.
10. 亂世之徵, 其服組, 其容婦, 其俗淫, 其志利, 其行雜, 其聲樂險. 其文章匿而采, 其養生無度, 其送死瘠墨, 賤禮義而貴勇力, 貧則爲盜, 富則爲賊. 治世反是也.
9. 吾觀於鄕而知王道之易易也. 主人親速賓及介, 而衆賓皆從之, 至於門外, 主人拜賓及介, 而衆賓皆入, 貴賤之義別矣. 三揖至於階, 三讓以賓升, 拜至, 獻酬,辭讓之節繁. 及介省矣. 至於衆賓, 升受, 坐祭, 立飮, 不酢而降. 隆殺之義辨矣. 工入, 升歌三終, 主人獻之, 笙入三終, 主人獻之, 間歌三終, 合樂三終, 工告樂備, 遂出. 二人揚觶, 乃立司正. 焉知其能和樂而不流也. 賓酬主人, 主人酬介, 介酬衆賓, 少長以齒, 終於沃洗者. 焉知其能弟長而無遺也. 降說屨升坐, 脩爵無數. 飮酒之節, 朝不廢朝, 莫不廢夕. 賓出, 主人拜送, 節文終遂. 焉知其能安燕而不亂也. 貴賤明, 隆殺辨, 和樂而不流, 弟長而無遺, 安燕而不亂. 此五行者, 足以正身安國矣. 彼國安而天下安. 故曰, 吾觀於鄕而知王道之易易也.
8. 聲樂之象, 鼓大麗, 鐘統實, 磬廉制, 竽笙肅和, 筦籥發猛, 塤箎翁博, 瑟易良, 琴婦好, 歌淸盡, 舞意天道兼. 鼓, 其樂之君邪! 故鼓似天, 鐘似地, 磬似水, 竽笙簫和筦籥似星辰日月, 鞉柷拊鞷椌楬似萬物. 曷以知舞之意? 曰, 目不自見, 耳不自聞也, 然而治俯仰詘信, 進退遲速, 莫不廉制, 盡筋骨之力, 以要鐘鼓俯會之節, 而靡有悖逆者, 衆積意謘謘乎!
7. 且樂也者, 和之不可變也, 禮也者, 理之不可易者也. 樂合同,禮別異. 禮樂之統, 管乎人心矣. 窮本極變, 樂之情也, 著誠去僞, 禮之經也. 墨子非之, 幾遇刑也. 明王已沒, 莫之正也. 愚者學之, 危其身也. 君子明樂, 乃其德也. 亂世惡善, 不此聽也. 於乎哀哉! 不得成也. 弟子勉學, 無所營也.
6. 夫民有好惡之情而無喜怒之應, 則亂. 先王惡其亂也, 故脩其行, 正其樂, 而天下順焉. 故齊衰之服, 哭泣之聲, 使人之心悲, 帶甲嬰冑, 歌於行伍, 使人之心傷, 姚冶之容, 鄭衛之音, 使人之心淫, 紳端章甫, 舞韶歌武, 使人之心莊. 故君子耳不聽淫聲, 目不視女色 , 口不出惡言. 此三者, 君子愼之. 凡姦聲感人而逆氣應之, 逆氣成象而亂生焉. 正聲感人而順氣應之, 順氣成象而治生焉. 唱和有應, 善惡相象, 故君子愼其所去就也. 君子以鐘鼓道志, 以琴瑟樂心. 動以干戚, 飾以羽旄, 從以磬管. 故其淸明象天, 其廣大象地, 其俯仰周旋有似於四時. 故樂行而志淸, 禮脩而行成, 耳目聰明, 血氣和平, 移風易俗, 天下皆寧, 美善相樂. 故曰, 樂者, 樂也. 君子樂得其道, 小人樂得其欲. 以道制欲, 則樂而不亂, 以欲忘道, 則惑而不樂. 故樂者, 所以道樂也...
5. 夫聲樂之入人也深, 其化人也速, 故先王謹爲之文. 樂中平則民和而不流, 樂肅莊則民齊而不亂. 民和齊則兵勁城固, 敵國不敢嬰也. 如是, 則百姓莫不安其處, 樂其鄕, 以至足其上矣. 然後名聲於是白, 光輝於是大, 四海之民, 莫不願得以爲師. 是王者之始也. 樂姚冶以險, 則民流僈鄙賤矣. 流僈則亂, 鄙賤則爭. 亂爭則兵弱城犯, 敵國危之. 如是, 則百姓不安其處, 不樂其鄕, 不足其上矣. 故禮樂廢而邪音起者, 危削侮辱之本也. 故先王貴禮樂而賤邪者. 其在序官也, 曰, 修憲命, 審誅賞, 禁淫聲, 以時順脩, 使夷俗邪音不敢亂雅, 太師之事也. 墨子曰, 樂者, 聖王之所非也, 而儒者爲之, 過也.君子以爲不然. 樂者, 聖人之所樂也, 而可以善民心, 其感人深, 其移風易俗易, 故先王導之以禮樂而民和睦.
4. 且樂者, 先王之所以飾喜也, 軍旅鈇鉞者, 先王之所以飾怒也. 先王喜怒皆得其齊焉. 是故喜而天下和之, 怒而暴亂畏之. 先王之道, 禮樂正其盛者也, 而墨子非之, 故曰, 墨子之於道也, 猶瞽之於白黑也, 猶聾之於淸濁也, 猶欲之楚而北求之也.
3. 故聽其雅頌之聲, 而志意得廣焉, 執其干戚, 習其俯仰屈伸, 而容貌得莊焉, 行其綴兆, 要其節奏, 而行列得正焉, 進退得齊焉. 故樂者, 出所以征誅也, 入所以揖讓也. 征誅揖讓, 其義一也. 出所以征誅, 則莫不聽從, 入所以揖讓, 則莫不從服. 故樂者, 天下之大齊也, 中和之紀也, 人情之所必不免也. 是先王立樂之術也, 而墨子非之, 奈何!
2. 故樂在宗廟之中, 君臣上下同聽之, 則莫不和敬, 閨門之內, 父子兄弟同聽之, 則莫不和親, 鄕里族長之中, 長少同聽之, 則莫不和順. 故樂者, 審一以定和者也, 比物以飾節者也, 合奏以成文者也, 足以率一道, 足以治萬變. 是先王立樂之術也, 而墨子非之, 奈何!
1. 夫樂者, 樂也, 人情之所必不免也, 故人不能無樂. 樂則必發於聲音, 形於動靜, 而人之道, 聲音動靜性術之變, 盡是矣. 故人不能不樂, 樂則不能無形,形而不爲道, 則不能無亂. 先王惡其亂也, 故制雅頌之聲以道之, 使其聲足以樂而不流, 使其文足以辨而不緦, 使其曲直繁省廉肉節奏, 足以感動人之善心, 使夫邪汙之氣無由得接焉. 是先王立樂之方也, 而墨子非之, 奈何!
22. 祭者, 志意思慕之情也. 愅詭唈僾而不能無時至焉. 故人之歡欣和合之時, 則夫忠臣孝子亦愅詭而有所至矣. 彼其所至者,甚大動也, 案屈然已, 則其於志意之情者惆然不嗛, 其於禮節者闕然不具. 故先王案爲之立文, 尊尊親親之義至矣. 故曰, 祭者, 志意思慕之情也, 忠信愛敬之至矣, 禮節文貌之盛矣, 苟非聖人, 莫之能知也. 聖人明知之, 士君子安行之, 官人以爲守, 百姓以成俗. 其在君子, 以爲人道也, 其在百姓, 以爲鬼事也. 故鐘鼓管磬, 琴瑟竽笙, 韶夏護武, 汮桓箾筒象, 是君子之所以爲愅詭其所喜樂之文也. 齊衰苴杖居廬食粥席薪枕塊, 是君子之所以爲愅詭, 其所哀痛之文也. 師旅有制, 刑法有等, 莫不稱罪, 是君子之所以爲愅詭, 其所敦惡之文也. 卜筮視日, 齋戒脩涂, 几筵饋薦告祝, 如或響之. 物取而皆祭之, 如或嘗之. 毋利擧爵, 主人有尊, 如或觴之. 賓..
21. 三月之殯, 何也? 曰, 大之也, 重之也, 所致隆也, 所致親也, 將擧錯之, 遷徙之, 離宮室而歸丘陵也, 先王恐其不文也, 是以繇其期, 足之日也. 故天子七月, 諸侯五月, 大夫三月, 皆使其須足以容事, 事足以容成, 成足以容文, 文足以容備, 曲容備物之謂道矣.
20. 父能生之, 不能養之, 母能食之, 不能敎誨之, 君者, 已能食之矣, 又善敎誨之者也, 三年畢矣哉! 乳母, 飮食之者也, 而三月, 慈母, 衣被之者也, 而九月, 君, 曲備之者也, 三年畢乎哉! 得之則治, 失之則亂, 文之至也. 得之則安, 失之則危, 情之至也. 兩至者俱積焉, 以三年事之猶未足也, 直無由進之耳! 故社, 祭社也, 稷, 祭稷也, 郊者, 幷百王於上天而祭祀之也.
19. 然則何以分之? 曰, 至親以期斷. 是何也? 曰, 天地則已易矣, 四時則已徧矣, 其在宇中者莫不更始矣, 故先王案以此象之也. 然則三年何也? 曰, 加隆焉,案使倍之, 故再期也. 由九月以下, 何也? 曰, 案使不及也. 故三年以爲隆, 緦, 小功以爲殺, 期九月以爲間. 上取象於天, 下取象於地. 中取則於人, 人所以羣居和一之理盡矣. 故三年之喪, 人道之至文者也. 夫是之違至隆, 是百王之所同, 古今之所一也. 君之喪所以取三年, 何也? 曰, 君者, 治辨之主也, 文理之原也, 情貌之盡也, 相率而致隆之, 不亦可乎? 詩曰, 愷悌君子, 民之父母, 彼君者, 固有爲民父母之說焉.
18. 凡生乎天地之間者, 有血氣之屬必有知, 有知之屬莫不愛其類. 今夫大鳥獸則失亡羣匹, 越月踰時, 則必反鉛, 過故鄕, 則必徘徊焉, 嗚號焉, 躑躅焉, 踟躕焉, 然後能去之也. 小者是燕爵猶有啁噍之頃焉, 然後能去之, 故有血氣之屬莫知於人, 故人之於其親也, 至死無窮. 將由夫愚陋淫邪之人與? 則彼朝死而夕忘之, 然而縱之, 則是曾鳥獸之不若也, 彼安能相與羣居而無亂乎! 將由夫脩飾之君子與? 則三年之喪, 二十五月而畢, 若駟之過隙, 然而遂之, 則是無窮也. 故先王聖人安爲之立中制節, 一使足以成文理, 則舍之矣.
17. 三年之喪, 何也? 曰, 稱情而立文, 因以飾羣, 別親疎貴踐之節, 而不可益損也. 故曰, 無適不易之術也. 創巨者其日久, 痛甚者其愈遲, 三年之喪, 稱情而立文, 所以爲至痛極也. 齊衰苴杖居廬食粥席薪枕塊, 所以爲至痛飾也. 三年之喪, 二十五月而畢, 哀痛未盡, 思慕未忘, 然而禮以是斷之者, 豈不以送死有已, 復生有節也哉?
16. 故壙壟, 其貌象室屋也, 棺槨, 其貌象版蓋斯象拂也, 無帾絲歶縷翣, 其貌以象菲帷幬尉也, 抗折, 其貌以象槾茨番閼也. 故喪禮者, 無它焉, 明死生之義, 送以哀敬而終周藏也. 故葬埋, 敬藏其形也, 祭祀, 敬事其神也, 其銘誄繫世, 敬傳其名也. 事生, 飾始也, 送死, 飾終也. 終始具而孝子之事畢, 聖人之道備矣. 刻死而附生, 謂之墨, 刻生而附死, 謂之惑, 殺生而送死, 謂之賊. 大象其生以送其死, 使死生終始莫不稱宜而好善, 是禮義之法式也, 儒者是矣.
15. 喪禮者, 以生者飾死者也, 大象其生以送其死也. 故事死如生, 事亡如存, 終始一也. 始卒, 沐浴體體飯唅, 象生執也. 不沐則濡櫛三律而止, 不浴則濡巾三式而止. 充耳而設瑱, 飯以生稻, 唅以槁骨, 反生術矣. 說褻衣, 襲三稱, 縉紳而無鉤帶矣. 設掩面儇目, 鬠而不冠笄矣. 書其名, 置於其重, 則名不見而柩獨明矣. 薦器則冠有鍪而毋縰, 罋廡虛而不實矣, 有簟席而無牀第, 木器不成斲, 陶器不成物, 薄器不成內, 笙竽具而不和, 琴瑟張而不均, 輿藏而馬反, 告不用也. 具生器以適墓, 象徙道也. 略而不盡, 貌而不功, 趨輿而藏之, 金革轡靷而不入, 明不用也. 象徙道, 又明不用也, 是皆所以重哀也. 故生器文而不功, 明器貌而不用. 凡禮, 事生, 飾歎也, 送死, 飾哀也, 祭祀, 飾敬也, 師旅, 飾威也, 是百王之所同, 古今之所一也, 未有知其所由來者也.
14. 故曰, 性者, 本始材朴也, 僞者, 文理隆盛也. 無性則僞之無所加, 無僞則性不能自美. 性僞合, 然後成聖人之名, 一天下之功於是就也. 故曰, 天地合而萬物生, 陰陽接而變化起, 性僞合而天下治. 天能生物, 不能辨物也, 地能載人, 不能治人也, 宇中萬物, 生人之屬, 待聖人然後分也. 詩曰, 懷柔百神, 及河喬嶽, 此之謂也.
13. 故說豫娩澤, 憂戚萃惡, 是吉凶憂愉之情, 發於顔色者也. 歌謠謷笑, 哭泣諦號, 是吉凶憂愉之情, 發於聲音者也. 芻豢稻粱, 酒醴餰鬻, 魚肉菽藿酒漿, 是吉凶憂愉之情, 發於飮食者也. 卑絻黼黻文織, 資麤衰絰, 菲繐菅屨, 是吉凶憂愉之情, 發於衣服者也. 疏房檖貌, 越席床第几筵, 屬茨倚廬, 席薪枕塊, 是吉凶憂愉之情, 發於居處者也. 兩情者, 人生固有端焉. 若夫斷之繼之, 博之淺之, 益之損之, 類之盡之, 盛之美之, 使本末終始莫不順比, 足以爲萬世則, 則是禮也. 非順孰脩爲之君子, 莫之能知也.
12. 禮者, 斷長續短, 損有餘, 益不足, 達愛敬之文, 而滋成行義之美者也. 故文飾麤惡, 聲樂哭泣, 恬愉憂戚, 是反也, 然而禮兼而用之, 時擧而代御. 故文飾聲樂恬愉, 所以持平奉吉也, 麤衰哭泣憂戚, 所以持險奉凶也. 故其立文飾也, 不至於窕冶, 其立麤衰也, 不至於瘠棄, 其立聲樂恬愉也, 不至於流淫惰慢, 其立哭泣哀戚也, 不至於隘懾傷生, 是禮之中流也. 故情貌之變, 足以別吉凶, 明貴賤親疏之節, 期止矣, 外是, 姦也, 雖難, 君子賤之. 故量食而食之, 量要而帶之. 相高以毁瘠, 是姦人之道也, 非禮義之文也. 非孝子之情也, 將以有爲者也.
11. 喪禮之凡, 變而飾, 動而遠, 久而平. 故死之爲道也, 不飾則惡, 惡則不哀, 尒則翫, 翫則厭, 厭則忘, 忘則不敬. 一朝而喪其嚴親, 而所以送葬之者不哀不敬, 則嫌於禽獸矣, 君子恥之. 故變而飾, 所以滅惡也, 動而遠, 所以遂敬也, 久而平, 所以優生也.
10. 禮者, 謹於吉凶不相厭者也. 紸纊聽息之時, 則夫忠臣孝子亦知其閔已, 然而殯殮之具, 未有求也, 垂涕恐懼, 然而幸生之心未已, 持生之事未輟也, 卒矣, 然後作具之. 故雖備家, 必踰日然後能殯, 三日而成服. 然後告遠者出矣, 備物者作矣. 故殯久不過七十日, 速不損五十日. 是何也? 曰遠者可以至矣, 百求可以得矣, 百事可以成矣, 其忠至矣, 其節大矣, 其文備矣. 然後月朝卜日, 月夕卜宅, 然後葬也. 當是時也, 其義止, 誰得行之! 其義行, 誰得止之! 故三月之葬, 其貌以生設飾死者也, 殆非直留死者以安生也, 是致隆思慕之義也.
9. 故天子棺槨十重, 諸侯五重, 大夫三重, 士再重, 然後皆有衣衾多少厚薄之數, 皆有翣菨文章之等, 以敬飾之, 使生死終始若一, 一足以爲人願, 是先王之道, 忠臣孝子之極也. 天子之喪動四海, 屬諸侯.諸侯之喪動通國, 屬大夫. 大夫之喪動一國,屬脩士. 脩士之喪動一鄕, 屬朋友. 庶人之喪, 合族黨, 動州里. 刑餘罪人之喪, 不得合族黨, 獨屬妻子, 棺槨三寸, 衣衾三領, 不得飾棺, 不得晝行, 以昏殣, 凡緣而往埋之, 反無哭泣之節, 無衰麻之服, 無親疏月數之等, 各反其平, 各復其始, 已葬埋, 若無喪者而止, 夫是之謂至辱.
8. 禮者, 謹於治生死者也. 生, 人之始也, 死, 人之終也, 終始俱善, 人道畢矣. 故君子敬始而愼終, 終始如一, 是君子之道, 禮義之文也. 夫厚其生而薄其死, 是敬其有知而慢其無知也, 是姦人之道而倍叛之心也. 君子以倍叛之心接臧穀, 猶且羞之, 而況以事其所隆親乎! 故死之爲道也, 一而不可得再復也, 臣之所以致重其君, 子之所以致重其親, 於是盡矣. 故事生不忠厚不敬文, 謂之野, 送死不忠厚不敬文, 謂之瘠. 君子賤野而羞瘠,
7. 禮者, 以財物爲用, 以貴賤爲文, 以多少爲異, 以隆殺爲要. 文理繁, 情用省, 是禮之隆也. 文理成, 情用繁, 是禮之殺也. 文理情用相爲內外表裏, 竝行而雜, 是禮之中流也. 故君子上致其隆, 下盡其殺, 而中處其中. 步驟馳騁厲騖不外是矣, 是君子之壇宇宮廷也. 人有是, 士君子也, 外是, 民也, 於是其中焉, 方皇周挾, 曲得其次序, 是聖人也. 故厚者, 禮之積也, 大者, 禮之廣也, 高者, 禮之隆也, 明者, 禮之盡也. 詩曰, 禮儀卒度, 笑語卒獲, 此之謂也.
6. 禮之理誠深矣, 堅白同異之察入焉而溺, 其理誠大矣, 擅作典制辟陋之說入焉而喪, 其理誠高矣, 暴慢恣睢輕俗以爲高之屬入焉而隊. 故繩墨誠陳矣, 則不可欺以曲直, 衡誠縣矣. 則不可欺以輕重, 規矩誠設矣, 則不可欺以方圓, 君子審於禮, 則不可欺以詐僞. 故繩者, 直之至, 衡者, 平之至, 規矩者, 方圓之至, 禮者, 人道之極也. 然而不法禮, 不足禮, 謂之無方之民, 法禮, 足禮, 謂之有方之士. 禮之中焉能思索, 謂之能慮, 禮之中焉能勿易, 謂之能固. 能慮, 能固,加好之者焉, 斯聖人矣. 故天者, 高之極也, 地者, 下之極也, 無窮者, 廣之極也, 聖人者, 道之極也. 故學者, 固學爲聖人也, 非特學爲無方之民也.
5. 凡禮, 始乎梲, 成乎文, 終乎悅校. 故至備, 情文俱盡, 其次, 情文代勝, 其下, 復情以歸大一也. 天地以合, 日月以明, 四時以序, 星辰以行, 江河以流, 萬物以昌, 好惡以節, 喜怒以當, 以爲下則順, 以爲上則明, 萬變不亂. 貳之則喪也. 禮豈不至矣哉! 立隆以爲極, 而天下莫之能損益也. 本末相順, 終始相應, 至文以有別, 至察以有說. 天下從之者治, 不從者亂, 從之者安, 不從者危, 從之者存, 不從者亡. 小人不能測也.
4. 大饗, 尙玄尊, 俎生魚, 先大羹, 貴食飮之本也. 饗, 尙玄尊而用酒醴, 先黍稷而飯稻粱, 祭, 齊大羹而鮑庶羞, 貴本而親用也. 貴本之謂文, 親用之謂理, 兩者合而成文, 以歸大一, 夫是之謂大隆. 故尊之尙玄酒也, 俎之尙生魚也, 俎之先大羹也, 一也. 利爵之不醮也, 成事之俎不嘗也, 三臭之不食也, 一也. 大昏之未發齊也, 太廟之未入尸也, 始卒之未小斂也, 一也. 大路之素未集也, 郊之麻絻也, 喪服之先散麻也, 一也. 三年之喪, 哭之不文也, 淸廟之歌, 一倡而三歎也, 縣一鍾, 尙拊之膈, 朱絃而通越也, 一也.
3. 禮有三本, 天地者, 生之本也, 先祖者, 類之本也, 君師者, 治之本也. 無天地,惡生? 無先祖, 惡出? 無君師, 惡治? 三者偏亡, 焉無安人. 故禮, 上事天, 下事地, 尊先祖而隆君師, 是禮之三本也. 故王者天太祖, 諸侯不敢壞, 大夫士有常宗, 所以別貴始. 貴始, 得之本也. 郊止乎天子, 而社止於諸侯, 道及士大夫, 所以別尊者事尊, 卑者事卑, 宜大者巨, 宜小者小也. 故有天下者事十世, 有一國者事五世, 有五乘之地者事三世, 有三乘之地者事二世, 持手而食者, 不得立宗廟, 所以別積厚, 積厚者流澤廣, 積薄者流澤狹也.
2. 故天子大路越席, 所以養體也, 側載睪芷, 所以養鼻也, 前有錯衡, 所以養目也, 和鸞之聲, 步中武象, 趨中韶護, 所以養耳也, 龍旗九斿, 所以養信也, 寢兕持虎蛟韅絲末彌龍, 所以養威也, 故大路之馬必信至敎順然後乘之, 所以養安也. 孰知夫出死要節之所以養生也! 孰知夫出費用之所以養財也! 孰知夫恭敬辭讓之所以養安也! 孰知夫禮義文理之所以養情也! 故人苟生之爲見, 若者必死, 苟利之爲見, 若者必害, 苟怠惰偸懦之爲安, 若者必危, 苟情說之爲樂, 若者必滅. 故人一之於禮義,則兩得之矣, 一之於情性, 則兩喪之矣. 故儒者將使人兩得之者也, 墨者將使人兩喪之者也, 是儒墨之分也.
1. 禮起於何也? 曰, 人生而有欲, 欲而不得, 則不能無求, 求而無度量分界, 則不能不爭. 爭則亂, 亂則窮, 先王惡其亂也, 故制禮義以分之, 以養人之欲, 給人之求, 使欲必不窮乎物, 物必不屈於欲, 兩者相持而長, 是禮之所起也. 故禮者, 養也. 芻豢稻粱, 五味調香, 所以養口也, 椒蘭芬苾, 所以養鼻也, 雕琢刻鏤, 黼黻文章, 所以養目也, 鐘鼓管磬, 琴瑟竽笙, 所以養耳也, 疏房檖貌, 越席床第几筵, 所以養體也. 故禮者, 養也. 君子旣得其養, 又好其別. 曷謂別? 曰, 貴賤有等, 長幼有差, 貧富輕重皆有稱者也.
13. 子宋子曰, 人之情, 欲寡, 而皆以己之情爲欲多, 是過也, 故率其羣徙, 辨其談說, 明其譬稱, 將使人知情之欲寡也. 應之曰, 然則亦以人之情爲欲目不欲綦色, 耳不欲綦聲, 口不欲綦味, 鼻不欲綦臭, 形不欲綦佚. 此五綦者, 亦以人之情爲不欲乎? 曰, 人之情欲是已, 曰, 若是則說必不行矣. 以人之情爲欲此五綦者, 而不欲多, 譬之是猶以人之情爲欲富貴, 而不欲貨也, 好美而惡西施也. 古人爲之不然. 以人之情爲欲多, 而不欲寡, 故賞以富厚, 而罰以殺損也, 是百王之所同也. 故上賢祿天下, 次賢祿一國, 下賢祿田邑. 愿慤之民完衣食. 今子宋子以是之情爲欲寡而欲寡而不欲多也. 然則先王以人之所不欲者賞, 而以人之所欲者罰邪? 亂莫大焉. 今子宋子嚴然而好說,聚人徒, 立師學, 成文曲, 然而說不免於以至治爲至亂也, 豈不過甚矣哉!
12. 子宋子曰, 見侮不辱, 應之曰, 凡議, 必將立隆正然後可也, 無隆正則是非不分而辨訟不決. 故所聞曰, 天下之大隆,是非之封界, 分職名象之所起, 王制是也, 故凡言議期命是非, 以聖王爲師, 而聖王之分, 榮辱是也. 是有兩端矣, 有義榮者, 有埶榮者, 有義辱者, 有埶辱者. 志意脩, 德行厚,知慮明, 是榮之由中出者也, 夫是之謂義榮. 爵列尊, 貢祿厚, 形埶勝, 上爲天子諸候, 下爲卿相士大夫, 是榮之從外至者也, 夫是之謂埶榮. 流淫汙僈, 犯分亂理, 驕暴貪利, 是辱之由中出者也, 夫是之謂義辱. 詈侮捽搏, 捶笞臏脚, 斬斷枯磔, 藉靡舌絶, 是辱之由外至者也, 夫是之謂埶辱. 是榮辱之兩端也, 故君子可以有埶辱. 而不可以有義辱. 小人可以有埶榮, 而不可以有義榮. 有埶辱無害爲堯, 有埶榮無害爲桀. 義榮埶榮, 唯君子然後兼有之, 義辱埶辱, 唯小人然後兼..
11. 子宋子曰, 明見侮之不辱, 使人不鬪. 人皆以見侮爲辱, 故鬪也, 知見侮之爲不辱, 則不鬪矣, 應之曰, 然則亦以人之情爲不惡侮乎! 曰, 惡而不辱也, 曰, 若是則必不得所求焉. 凡人之鬪也, 必以其惡之爲說, 非以其辱之爲故也. 今俳優侏儒狎徒詈侮而不鬪者, 是豈鉅知見侮之爲不辱哉! 然而不鬪者, 不惡故也. 今人或入其央瀆,竊其豬彘, 則援劍戟而逐之, 不避死傷, 是豈以喪豬爲辱也哉? 然而不憚鬪者, 惡之故也. 雖以見侮爲辱也, 不惡則不鬪, 雖知見侮爲不辱, 惡之則必鬪. 然則鬪與不鬪邪, 亡於辱之與不辱也, 乃在於惡之與不惡也. 夫今子宋子不能解人之惡侮, 而務說人以勿辱也, 豈不過甚矣哉? 金舌弊口, 猶將無益也. 不知其無益, 則不知, 知其無益也, 直以欺人, 則不仁. 不仁不知, 辱莫大焉. 將以爲有益於人, 則與無益於人也, 則得大辱而退耳! 說莫病是矣.
10. 世俗之爲說者曰, 太古薄葬, 棺厚三寸, 衣衾三領, 葬田不妨田, 故不掘也. 亂今厚葬, 飾棺, 故抇也, 是不及知治道, 而不察於抇不抇者之所言也. 凡人之盜也, 必以有爲, 不以備不足, 則以重有餘也. 而聖王之生民也, 皆使當厚優猶不知足, 而不得以有餘過度. 故盜不竊, 賊不刺, 狗豕吐菽粟, 而農賈皆能以貨財讓, 風俗之美, 男女自不取於涂, 百姓羞拾遺. 故孔子曰, 天下有道, 盜其先變乎! 雖珠玉滿體, 文繡充棺, 黃金充槨, 加之以丹矸, 重之以曾靑, 犀象以爲樹, 琅玕龍茲華覲以爲實, 人猶且莫之抇也. 是何也? 則求利之詭緩, 而犯分之羞大也. 夫亂今然後反是, 上以無法使, 下以無度行, 知者不得慮, 能者不得治, 賢者不得使. 若是, 則上失天性, 下失地利, 中失人和, 故百事廢, 財物詘, 而禍亂起. 王公則病不足於上, 庶人則凍餒嬴瘠於下, 於是..
9. 世俗之爲說者曰, 堯舜不能敎化. 是何也? 曰, 朱象不化, 是不然也. 堯舜者, 至天下之善敎化者也, 南面而聽, 天下生民之屬, 莫不振動從服以化順之. 然而朱象獨不化, 是非堯舜之過, 朱象之罪也. 堯舜者, 天下之英也, 朱象者, 天下之嵬, 一時之瑣也. 今世俗之爲說者, 不怪朱象而非堯舜, 豈不過甚矣哉? 夫是之謂嵬說. 羿蜂門者, 天下之善射者也, 不能以撥弓曲矢中微, 王梁造父者, 天下之善馭者也, 不能以辟馬毁輿致遠, 堯舜者, 天下之善敎化者也, 不能使嵬瑣化. 何世而無嵬, 何時而無瑣, 自太皥, 燧人莫不有也. 故作者不祥, 學者受其殃, 非者有慶. 詩曰, 下民之孼, 匪降自天, 噂沓背憎, 職競由人, 此之謂也.
8. 曰, 老衰而擅, 是又不然. 血氣筋力則有衰, 若夫智慮取舍則無衰. 曰, 老者不堪其勞而休也. 是又畏事者之議也. 天子者, 埶至重而形至佚, 心至愉而志無所詘, 而形不爲勞, 尊無上矣. 衣被則服五彩, 雜間色, 重文繡, 加飾之以珠玉, 食飮則重大牢而備珍怪, 期臭味, 曼而饋, 伐皐而食, 雍而徹乎五祀, 執薦者百人侍西房, 居則設張容, 負依而立, 諸侯趨走乎堂下, 出戶而巫覡有事, 出門而宗祀有事, 乘大路趨越席以養安, 側載睪芷以養鼻, 前有錯衡以養目, 和鸞之聲, 步中武象, 騶中韶護以養耳, 三公奉軶持納, 諸侯持輪挾輿先馬, 大侯編後, 大夫次之, 小侯元士次之, 庶士介而夾道, 庶人隱竄莫敢視望, 居如大神, 動如天帝, 持老養衰, 猶有善於是者與不? 老者, 休也. 休, 猶有安樂恬愉如是者乎! 故曰, 諸侯有老, 天子無老, 有擅國, 無擅天下, 古今一..
7. 曰, 死而擅之, 是又不然. 聖王在上, 圖德而定次, 量能而授官, 皆使民載其事而各得其宜, 不能以義制利, 不能以僞飾性, 則兼以爲民, 聖王已沒, 天下無聖, 則固莫足以擅天下矣! 天下有聖而在後者, 則天下不離, 朝不易位, 國不更制, 天下厭然, 與鄕無以異也, 以堯繼堯, 夫又何變之有矣? 聖不在後子而在三公, 則天下如歸, 猶復而振之矣, 天下厭然與鄕無以異也, 以堯繼堯, 夫又何變之有矣? 唯其徙朝改制爲難. 故天子生, 則天下一隆致順而治, 論德而定次, 死, 則能任天下者, 必有之矣. 夫禮義之分盡矣, 擅讓惡用矣哉?
6. 世俗之謂說者曰, 堯舜擅讓,是不然. 天子者, 埶位至尊, 無敵於天下, 夫有誰與讓矣! 道德純備, 智惠甚明, 南面而聽, 天下生民之屬, 莫不振動從服以化順之, 天下無隱士, 無遺善, 同焉者是也, 異焉者非也, 夫有惡擅天下矣?
5. 世俗之爲說者曰, 湯武不能禁令! 是何也? 曰, 楚越不受制, 是不然. 湯武者, 至天下之善禁令者也. 湯居亳, 武王居鄗, 皆百里之地也, 天下爲一, 諸侯爲臣, 通達之屬, 莫不振動從服以化順之, 曷爲楚越獨不受制也? 彼王者之制也, 視形埶而制械用, 稱遠邇而等貢獻, 豈必齊哉? 故魯人以榶, 衛人用柯, 齊人用一革, 土地刑制不同者, 械用備飾不可不異也. 故諸夏之國, 同服同儀, 蠻夷戎狄之國, 同服不同制. 封內甸服, 封外侯服, 侯衛賓服, 蠻夷要服, 戎狄荒服. 甸服者祭, 侯服者祀, 賓服者享, 要服者貢, 荒服者終王. 日祭, 日祀, 時享, 歲貢, 終王, 夫是之謂視形埶而制械用, 稱遠近而等貢獻, 是王者之制也. 彼楚越者, 且時享歲貢終王之屬也, 必齊之日祭月祀之屬然後曰受制邪? 是規磨之說也, 溝中之瘠也, 則未足與及王者之制也. 語曰, 淺不足與測..
4. 世俗之爲說者曰, 治古無肉刑, 而有象刑. 墨黥, 慅嬰, 共, 艾畢, 菲, 封屨, 殺, 赭衣而不純. 治古如是, 是不然. 以爲治邪, 則人固莫觸罪, 非獨不用肉刑, 亦不用象刑矣. 以爲人或觸罪矣, 而直輕其刑, 然則是殺人者不死, 傷人者不刑也. 罪至重而刑至輕, 庸人不知惡矣, 亂莫大焉. 凡刑人之本, 禁暴惡惡, 且徵其末也. 殺人者不死, 而傷人者不刑, 是謂惠暴而寬賊也, 非惡惡也. 故象刑殆非生於治古, 幷起於亂今也. 治古不然, 凡爵列官職賞慶刑罰, 皆報也, 以類相從者也. 一物失稱, 亂之端也. 夫德不稱位, 能不稱官, 賞不當功, 罰不當罪, 不祥莫大焉. 昔者武王伐有商, 誅紂, 斷其首, 縣之赤旆. 夫征暴誅悍, 治之盛也. 殺人者死, 傷人者刑, 是百王之所同也, 未有知其所由來者也. 刑稱罪則治, 不稱罪則亂. 故治則刑重, 亂則刑輕. 犯治之..
3. 湯武者, 民之父母也, 桀紂者, 民之怨賊也. 今世俗之爲說者, 以桀紂爲君, 而以湯武爲弑, 然則是誅民之父母, 而師民之怨賊也, 不祥莫大焉. 以天下之合爲君, 則天下未嘗合於桀紂也, 然則以湯武爲弑, 則天下未嘗有說也, 直墮之耳! 故天子唯其人. 天下者, 至重也, 非至彊莫之能任, 至大也, 非至辨莫之能分, 至衆也, 非至明莫之能和. 此三至者, 非聖人莫之能盡. 故非聖人莫之能王. 聖人備道全美者也, 是縣天下之權稱也. 桀紂者, 其知慮至險也, 其志意至闇也, 其行之爲至亂也, 親者疏之, 賢者賤之, 生民怨之, 禹湯之後也 而不得一人之與, 刳比干, 囚箕子, 身死國亡, 爲天下之大僇, 後世之言惡者必稽焉, 是不容妻子之數也. 故至賢疇四海, 湯武是也, 至罷不容妻子, 桀紂是也. 今世俗之爲說者, 以桀紂爲有天下而臣湯武, 豈不過甚矣哉! 譬之, 是猶傴巫跛..
2. 世俗之謂說者曰, 桀紂有天下, 湯武簒而奪之, 是不然. 以桀紂爲常有天下之籍則然, 親有天下之籍則不然, 天下謂在桀紂則不然. 古者天子千官, 諸侯百官. 以是千官也, 令行於諸夏之國, 謂之王. 以是百官也, 令行於境內, 國雖不安, 不致於廢易遂亡, 謂之君. 聖王之子也, 有天下之後也, 埶籍之所在也, 天下之宗室也, 然而不材不中. 內則百姓疾之, 外則諸侯叛之, 近者境內不一, 遙者諸侯不聽, 令不行於境內, 甚者諸侯侵削之, 攻伐之, 若是, 則雖未亡, 吾謂之無天下矣. 聖王沒, 有埶籍者罷不足以縣天下, 天下無君, 諸侯有能德明威積. 海內之民莫不願得以爲君師. 然而暴國獨侈, 安能誅之, 必不傷害無罪之民. 誅暴國之君, 若誅獨夫, 若是, 則可謂能用天下矣. 能用天下之謂王. 湯武非取天下也, 脩其道, 行其義, 興天下之同利, 除天下之同害, 而天下歸之也..
1. 世俗之爲說者曰, 主道利周, 是不然. 主者, 民之唱也, 上者, 下之儀也. 彼將聽唱而應, 視儀而動. 唱黙則民無應也, 儀隱則下無動也. 不應不動, 則上下無以相胥也. 若是, 則與無上同也, 不祥莫大焉. 故上者下之本也, 上宣明則下治辨矣, 上端誠則下愿慤矣, 上公正則下易直矣. 治辨則易一, 愿慤則易使, 易直則易知, 易一則彊, 易使則功, 易知則明, 是治之所由生也. 上周密則下疑玄矣, 上幽險則下漸詐矣, 上偏曲則下比周矣. 疑玄則難一, 漸詐則難使, 比周則難知, 難一則不彊, 難使則不功, 難知則不明, 是亂之所由作也. 故主道利明不利幽, 利宣不利周. 故主道明則下安, 主道幽則下危. 故下安則貴上, 下危則賤上. 故上易知則下親上矣, 上難知則下畏上矣. 下親上則上安, 下畏上則上危. 故主道莫惡乎難知, 莫危乎使下畏己. 傳曰, 惡之者衆則危. 書曰,..
14. 故曰: 性者ㆍ本始材朴也; 僞者ㆍ文理隆盛也. 無性則僞之無所加, 無僞則性不能自美. 性僞合然後成聖人之名, 一天下之功於是就也. 故曰: 天地合而萬物生, 陰陽接而變化起, 性僞合而天下治. 天能生物, 不能辨物也; 地能載人, 不能治人也; 宇中萬物ㆍ生人之屬, 待聖人然後分也. 詩曰: 懷柔百神, 及河喬? ? . 此之謂也.
13. 萬物爲道一偏, 一物爲萬物一偏, 愚者爲一物一偏, 而自以爲知道, 無知也. 愼子有見於後, 無見於先. 老子有見於詘, 無見於信. 墨子有見於齊, 無見於畸. 宋子有見於少, 無見於多. 有後而無先, 則群衆無門. 有詘而無信, 則貴賤不分. 有齊而無畸, 則政令不施. 有少而無多, 則群衆不化. 書曰: 「無有作好, 遵王之道. 無有作惡, 遵王之路.」此之謂也.
12. 百王之無變, 足以爲道貫. 一廢一起, 應之以貫, 理貫不亂. 不知貫, 不知應變, 貫之大體未嘗亡也. 亂生其差, 治盡其詳, 故道之所善, 中則可從, 畸則不可爲, 慝則大惑. 水行者表深, 表不明則陷. 治民者表道, 表不明則亂. 禮者, 表也; 非禮, 昏世也; 昏世, 大亂也. 故道無不明, 外內異表, 隱顯有常, 民陷乃去.
11. 大天而思之, 孰與物畜而制之; 從天而頌之, 孰與制天命而用之; 望時而待之, 孰與應時而使之; 因物而多之, 孰與理物而勿失之; 願於物之所以生, 孰與有物之所以成. 故錯人而思天, 則失萬物之情.
10. 在天者莫明於日月, 在地者莫明於水火, 在物者莫明於珠玉, 在人者莫明於禮義. 故日月不高, 則光暉不赫; 水火不積, 則暉潤不博; 珠玉不睹乎外, 則王公不以爲寶; 禮義不加於國家, 則功名不白. 故人之命在天, 國之命在禮. 君人者, 隆禮尊賢而王, 重法愛民而霸. 好利多詐而危, 權謀傾覆幽險而盡亡矣.
9. 雩而雨, 何也? 曰: 無何也. 猶不雩而雨也. 日月食而救之, 天旱而雩, 卜筮然後決大事, 非以爲得求也以文之也. 故君子以爲文, 而百姓以爲神. 以爲文則吉, 以爲神則凶也.
8. 星隊木鳴, 國人皆恐. 曰: 是何也? 曰: 無何也. 是天地之變, 陰陽之化, 物之罕至者也. 怪之可也, 而畏之非也. 夫日月之有蝕, 風雨之不時, 怪星之黨見, 是無世而不常有之. 上明而政平, 則是雖並起, 無傷也. 上闇而政險, 則是雖無一至者, 無益也. 夫星之隊, 木之鳴, 是天地之變, 陰陽之化, 物之罕至者也. 怪之可也, 而畏之非也. 物之已至者, 人祅則可畏也. 楛耕傷稼, 耘耨失歲, 政險失民, 田歲稼惡, 糴貴民飢, 道路有死人, 夫是之謂人祅. 政令不明, 擧錯不時, 本事不理, 夫事之謂門祅. 禮義不脩, 內外無別, 男女淫亂, 則父子相疑, 上下乖離, 寇難並至, 夫是之謂人祅. 祅是生於亂, 三者錯, 無安國. 其說甚爾, 其菑甚慘. 勉力不時, 則牛馬相生, 六畜作祅, 可怪也, 而不可畏也. 傳曰: 萬物之怪書不說. 無用之辯, 不急之察, ..
7. 楚王後車千乘, 非知也; 君子啜菽飮水, 非愚也; 是節然也. 若夫心意脩, 德行厚, 知慮明, 生於今而志乎古, 則是其在我者也. 故君子敬其在己者, 而不慕其在天者; 小人錯其在己者, 而慕其在天者. 故君子敬其在己者, 而不慕其在天者, 是以日進也; 小人錯其在己者, 而慕其在天者, 是以日退也. 故君子之所以日進, 與小人之所以日退, 一也. 君子小人之所以相縣者在此耳!
6. 天不爲人之惡寒也輟冬, 地不爲人之惡遼遠也輟廣, 君子不爲小人匈匈也輟行. 天有常道矣, 地有常數矣, 君子有常體矣. 君子道其常, 而小人計其功. 詩曰: 「何恤人之言兮.」此之謂也.
5. 治亂天邪? 曰: 日月星辰瑞厤, 是禹桀之所同也; 禹以治, 桀以亂; 治亂非天也. 時邪? 曰: 繁啓蕃長於春夏, 畜積收臧於秋冬, 是又禹桀之所同也; 禹以治, 桀以亂; 治亂非時也. 地邪? 曰: 得地則生, 失地則死, 是又禹桀之所同也; 禹以治, 桀以亂; 治亂非地也. 詩曰: 「天作高山, 大王荒之. 彼作矣, 文王康之.」此之謂也.
4. 其行曲治, 其養曲適, 其生不傷, 夫是之謂知天. 故大巧在所不爲, 大智在所不慮. 所志於天者, 已其見象之可以期者矣. 所志於地者, 已其見宜之可以息者矣. 所志於四時者, 已其見數之可以事者矣. 所志於陰陽者, 已其見知之可以治者矣. 官人守天, 而自爲守道也.
3. 天職旣立, 天功旣成, 形具而神生, 好惡喜怒哀樂臧焉, 夫是之謂天情. 耳目鼻口形能各有接而不相能也, 夫是之謂天官. 心居中虛, 以治五官, 夫是之謂天君. 財非其類以養其類, 夫是之謂天養. 順其類者謂之福, 逆其類者謂之禍, 夫是之謂天政. 暗其天君, 亂其天官, 棄其天養, 逆其天政, 背其天情, 以喪天功, 夫是之謂大凶. 聖人淸其天君, 正其天官備其天養, 順其天政, 養其天情, 以全其天功; 如是則知其所爲, 知其所不爲矣; 則天地官而萬物役矣.
20. 持國之難易: 事强暴之國難, 使强暴之國事我易. 事之以貨寶, 則貨寶單而交不結; 約信盟誓, 則約定而畔無日; 割國之錙銖以賂之, 則割定而欲無猒. 事之彌煩, 其侵人愈甚, 必至於資單國擧然後已. 雖左堯而右舜, 未有能以此道得免焉者也. 辟之是猶使處女嬰寶珠ㆍ佩寶玉ㆍ負戴黃金而遇中山之盜也, 雖爲之逄蒙視, 詘要橈膕, (君)[若]盧屋妾, 由將不足以免也. 故非有一人之道也, 直將巧繁拜請而畏事之, 則不足以(爲)持國安身, 故明君不道也. 必將脩禮以齊朝, 正法以齊官, 平政以齊民, 然後節奏齊於朝, 百事齊於官, 衆庶齊於下. 如是, 則近者競親, 遠方致願, 上下一心, 三軍同力; 名聲足以暴炙之, 威强足以捶笞之, 拱揖指麾, 而强暴之國莫不趨使, 譬之是猶烏獲與焦僥搏也. 故曰: 「事强暴之國難, 使强暴之國事我易.」此之謂也.
26. 此五等者不可不善擇也, 王ㆍ霸ㆍ安存ㆍ危殆ㆍ滅亡之具也. 善擇者制人, 不善擇者人制之; 善擇之者王, 不善擇[之]者亡. 夫王者之與亡者, 制人之與人制之也, 是其爲相懸也亦遠矣.
25. 立身則從傭俗, 事行則遵傭故, 進退貴賤則擧傭士, 之所以接下之百姓者則庸寬惠, 如是者則安存. 立身則輕(楉)[楛], 事行則蠲疑, 進退貴賤則擧佞侻, 之所以接下之人百姓者則好取侵奪, 如是者危殆. 立身則憍暴, 事行則傾覆, 進退貴賤則擧幽險詐故, (人)之所以接下之人百姓者, 則好用其死力矣, 而慢其功勞; 妤用其籍斂矣, 而忘其本務, 如是者滅亡.
24. 殷之日, 安以靜兵息民, 慈愛百姓, 辟田野, 實倉廩, 便備用, 安謹募選閱材技之士; 然後漸賞慶以先之, 嚴刑罰以防之, 擇士之知事者使相率貫也, 是以厭然畜積脩飾而物用之足也. 兵革器械者, 彼將日日暴露毁折之中原, 我今將脩飾之ㆍ拊循之ㆍ掩蓋之於府庫; 貨財粟米者, 彼將日日捿遲薛越之中野, 我今將畜積幷聚之於倉廩; 材技股肱ㆍ健勇爪牙之士, 彼將日日挫頓竭之於仇敵, 我今將來致之ㆍ幷閱之ㆍ砥礪之於朝廷. 如是, 則彼日積敝, 我日積完; 彼日積貧, 我日積富; 彼日積勞, 我日積佚. 君臣上下之閒者, 彼將厲厲焉日日相離疾也, 我今將頓頓焉日日相親愛也, 以是待其敝. 安以其國爲是者霸.
18. 君子言有壇宇, 行有防表, 道有一隆. 言道德之求, 不下於安存; 言志意之求, 不下於士, 言道德之求, 不二後王. 道過三代謂之蕩, 法二後王謂之不雅, 高之下之, 小之臣之, 不外是矣, 是君子之所以騁志意於壇宇宮庭也. 故諸侯問政, 不及安存, 則不告也; 匹夫問學, 不及爲士, 則不敎也; 百家之說, 不及先王, 則不聽也. 夫是之謂君子言有壇宇, 行有防表也.
13. 故(言)君子必辯. 小辯不如見端, 見端不如(見)本分. 小辯而察, 見端而明, 本分而理, 聖人士君子之分具矣. 有小人之辯者, 有士君子之辯者, 有聖人之辯者: 不先慮, 不早謀, 發之而當, 成文而類, 居錯遷徙, 應變不窮, 是聖人之辯者也. 先慮之, 早謀之, 斯須之言而足聽, 文而致實, 博而黨正, 是士君子之辯者也. 聽其言則辭辨而無統, 用其身則多詐而無功, 上不足以順明王, 下不足以和齊百姓, 然而口舌之於噡唯則節, 足以爲奇偉偃卻之屬, 夫是之謂姦人之雄. 聖王起, 所以先誅也. 然後盜賊次之. 盜賊得變, 此不得變也.
12. 君子必辯. 凡人莫不好言其所善, 而君子爲甚焉. 是以小人辯言險, 君子辯言仁也. 言而非仁之中也, 則其言不若其黙也, 其辯不若其吶也; 言而仁之中也, 則好言者上矣, 不好言者下也. 故仁言大矣. 起於上ㆍ所以導於下, 政令是也; 起於下ㆍ所以忠於上, 謀救是也. 故君子之行仁也無厭. 志好之, 行安之, 樂言之,
13. 君子之求利也略, 其遠害也早, 其避辱也懼, 其行道理也勇. 君子貧窮而志廣, 富貴而體恭, 安燕而血氣不惰, 勞勌而容貌不枯, 怒不過奪, 喜不過予. 君子貧窮而志廣, 隆仁也; 富貴而體恭, 殺埶也; 安燕而血氧不惰, 柬理也; 勞勌而容貌不枯, 好(交)[文]也. 怒不過奪, 喜不過予, 是法勝私也. 書曰: 「無有作好, 遵王之道; 無有作惡, 遵王之路.」 此言君子之能以公義勝私欲也.
2. 不爲而成, 不求而得, 夫是之謂天職. 如是者, 雖深, 其人不加慮焉; 雖大, 不加能焉; 雖精, 不加察焉; 夫是之謂不與天爭職. 天有其時, 地有其財, 人有其治, 夫是之謂能參. 舍其所以參, 而願其所參, 則惑矣! 列星隨旋, 日月遞炤, 四時代御, 陰陽大化, 風雨博施, 萬物各得其和以生, 各得其養以成, 不見其事而見其功, 夫是之謂神. 皆知其所以成, 莫知其無形, 夫是之謂天. 唯聖人爲不求知天.
1. 天行有常, 不爲堯存, 不爲桀亡. 應之以治則吉, 應之以亂則凶. 彊本而節用, 則天不能貧. 養備而動時, 則天不能病. 脩道而不貳, 則天不能禍. 故水旱不能使之飢渴, 寒暑不能使之疾, 祅怪不能使之凶. 本荒而用侈, 則天不能使之富. 養略而動罕, 則天不能使之全. 倍道而妄行, 則天不能使之吉. 故水旱未至而飢, 寒暑未薄而疾, 祅怪未至而凶. 受時與治世同, 而殃禍與治世異, 不可以怨天, 其道然也. 故明於天人之分, 則可謂至人矣.
10. 堂上不糞, 則郊草不瞻曠芸, 白刃扞乎胸, 則目不見流矢, 拔戟加乎首, 則十指不辭斷. 非不以此爲務也, 疾養緩急之有相先者也.
9. 凡姦人之所以起者, 以上之不貴義, 不敬義也. 夫義者, 所以限禁人之爲惡與姦者也. 今上不貴義, 不敬義, 如是, 則下之人百姓皆有棄義之志, 而有趨姦之心矣, 此姦人之所以起也. 且上者下之師也, 夫下之和上, 譬之猶響之應聲, 影之像形也. 故爲人上者, 不可不順也. 夫義者, 內節於人而外節於萬物者也, 上安於主而下調於民者也. 內外上下節者, 義之情也. 然則凡爲天下之要, 義爲本,而信次之. 古者禹湯本義務信而天下治, 桀紂棄義倍信而天下亂. 故爲人上者, 必將愼禮義, 務忠信然後可. 此君人者之大本也.
8. 積微, 月不勝日, 時不勝月, 歲不勝時. 凡人好敖慢小事, 大事至然後興之務之, 如是則常不勝夫敦比於小事者矣. 是何也? 則小事之至也數, 其縣日也博, 其爲積也大. 大事之至也希, 其縣日也淺, 其爲積也小. 故善日者王, 善時者覇, 補漏者危, 大荒者亡. 故王者敬日, 覇者敬時, 僅存之國危而後戚之, 亡國至亡而後知亡, 至死而後知死, 亡國之禍敗, 不可勝悔也. 覇者之善箸焉, 可以時託也, 王者之功名, 不可勝日志也. 財物貨寶以大爲重, 政敎功名反是, 能積微者速成. 詩曰, 德輶如毛, 民鮮克擧之. 此之謂也.
7. 應侯問孫卿子曰, 入秦何見? 孫卿子曰, 其固塞險, 形埶便, 山林川谷美, 天材之利多, 是形勝也. 入境, 觀其風俗, 其百姓樸, 其聲樂不流汙, 其服不挑, 甚畏有司而順, 古之民也. 及都邑官府, 其百吏肅然, 莫不恭儉敦敬忠信而不楛, 古之吏也. 入其國, 觀其士大夫, 出於其門, 入於公門, 出於公門, 歸於其家, 無有私事也, 不比周, 不朋黨, 倜然莫不明通而公也, 古之士大夫也. 觀其朝廷, 其朝閒, 聽決百事不留, 恬然如無治者, 古之朝也. 故四世有勝, 非幸也, 數也. 是所見也. 故曰,佚而治, 約而詳, 不煩而功,治之至也, 秦類之矣. 雖然, 則有其諰矣. 兼是數具者而盡有之, 然而縣之以王者之功名, 則倜倜然其不及遠矣. 是何也? 則其殆無儒邪? 故曰, 粹而王, 駮而覇, 無一焉而亡. 此亦秦之所短也.
6. 力術止, 義術行. 曷謂也? 曰, 秦之謂也. 威彊乎湯武, 廣大乎舜禹, 然而憂患不可勝校也, 諰諰然常恐天下之一合而軋己也, 此所謂力術止也. 曷謂乎威彊乎湯武? 湯武也者, 乃能使說己 者使耳. 今楚父死焉, 國擧焉, 負三王之廟而辟於陳蔡之間, 視可司間, 案欲剡其脛, 而以蹈秦之腹. 然而秦使左案左, 使右案右, 是乃使讐人役也, 此所謂威彊乎湯武也. 曷謂廣大乎舜禹也? 曰, 古者百王之一天下, 臣諸侯也, 未有過封內千里者也. 今秦南乃有沙羨與俱, 是乃江南也, 北與胡貉爲隣, 西有巴戎, 東在楚者乃界於齊, 在韓者踰常山乃有臨慮, 在魏者乃據圉津, 卽去大梁百有二十里耳, 其在趙者剡然有苓而據松柏之塞, 負西海而固常山, 是地徧天下也, 威動海內, 彊殆中國, 然而憂患不可勝校也, 諰諰然常恐天下之一合而軋己也. 此所謂廣大乎舜禹也. 然則柰何? 曰, 節威反文,..
5. 夫桀紂, 聖王之後子孫也, 有天下者之世也, 埶籍之所存, 天下之宗室也, 土地之大, 封內千里, 人之衆, 數以億萬, 俄而天下倜然擧去桀紂而奔湯武, 反然擧惡桀紂而貴湯武. 是何也? 夫桀紂何失, 而湯武何得也? 曰, 是無它故焉, 桀紂者善爲人所惡也, 而湯武者善爲人所好也. 人之所惡何也? 曰, 汙漫爭奪貪利是也. 人之所好者何也? 曰, 禮義辭讓忠信是也. 今君人者, 辟稱比方則欲自竝乎湯武, 若其所以統之, 則無以異於桀紂, 而求有湯武之功名, 可乎? 故凡得勝者, 必與人也, 凡得人者, 必與道也. 道也者何也? 曰, 禮讓忠信是也. 故自四五萬而往者, 彊勝, 非衆之力也, 隆在信矣, 自數百里而往者, 安固, 非大之力也, 隆在脩正矣. 今已有數萬之衆者也, 陶誕比周以爭與, 已有數百里之國者也, 汙漫突盜以爭地. 然則是棄己之所安彊, 而爭己之所以危弱也, 損..
4. 荀卿子說齊相曰, “處勝人之埶, 行勝人之道, 天下莫忿, 湯武是也, 處勝人之埶, 不以勝人之道, 厚於有天下之埶, 索爲匹夫不可得也, 桀, 紂是也. 然則得勝人之埶者, 其不如勝人之道遠矣. 夫主相者, 勝人以埶也, 是爲是, 非爲非, 能爲能, 不能爲不能, 倂己之私欲, 必以道夫公道通義之可以相兼容者, 是勝人之道也. 今相國上則得專主, 下則得專國,相國之於勝人之埶,亶有之矣. 然則胡不毆此勝人之埶, 赴勝人之道, 求仁厚明通之君子而託王焉, 與之參國政正是非? 如是, 則國孰敢不爲義矣? 君臣上下, 貴賤長少, 至於庶人, 莫不爲義, 則天下孰不欲合義矣? 賢士願相國之朝, 能士願相國之官, 好利之民莫不願以齊爲歸, 是一天下也. 相國舍是而不爲, 案直爲是世俗之所以爲, 則女主亂之宮, 詐臣亂之朝, 貪吏亂之官, 衆庶百姓皆以貪利爭奪爲俗, 曷若是而可以持國乎? ..
3. 公孫子曰, 子發將西伐蔡, 克蔡, 獲蔡侯, 歸致命曰, 蔡侯奉其社稷而歸之楚, 舍屬二, 三子而治其地. 旣楚發其賞, 子發辭曰, 發誡布令而敵退, 是主威也, 徙擧相攻而敵退, 是將威也, 合戰用力而敵退, 是衆威也. 臣舍不宜以衆威受賞. 譏之曰, 子發之致命也恭, 其辭賞也固. 夫尙賢使能, 賞有功, 罰有罪, 非獨一人爲之也, 彼先王之道也, 一人之本也, 善善, 惡惡之應也, 治必由之, 古今一也. 古者明王之擧大事, 立大功也, 大事已博, 大功已立, 則君享其成, 君臣享其功, 士大夫益爵, 官人益秩, 庶人益祿, 是以爲善者勸, 爲不善者沮, 上下一心, 三軍同力, 是以百事成而功名大也. 今子發獨不然, 反先王之道, 亂楚國之法, 墮興功之臣, 恥受賞之屬, 無僇乎族黨, 而抑卑其後世, 案獨以爲私廉, 豈不過甚矣哉? 故曰, 子發之致命也恭, 其辭賞也固.
2. 威有三, 有道德之威者, 有暴察之威者, 有狂妄之威者. 此三威者, 不可不孰察也. 禮樂則脩, 分義則明, 擧錯則時, 愛利則形, 如是, 百姓貴之如帝, 高之如天, 親之如父母, 畏之如神明. 故賞不用而民勸, 罰不用而威行, 夫是之謂道德之威. 禮樂則不脩, 分義則不明, 擧錯則不時, 愛利則不形, 然而其禁暴也察, 其誅不服也審, 其刑罰重而信, 其誅殺猛而必, 黭然而雷擊之, 如牆厭之, 如是, 百姓劫則致畏, 嬴則敖上, 執拘則最, 得間則散, 敵中則奪, 非劫之以形埶, 非振之以誅殺, 則無以有其下, 夫是之謂暴察之威. 無愛人之心, 無利人之事, 而日爲亂 人之道, 百姓讙敖, 則從而執縛之, 刑灼之, 和人心, 如是. 下比周賁潰以離上矣, 傾覆滅亡, 可立而待也, 夫是之謂狂妄之威. 此三威者, 不可不孰察也. 道德之威成乎安彊, 暴察之威成乎危弱, 狂妄之威..
1. 刑范正, 金錫美, 工冶巧, 火齊得, 剖刑而莫邪已. 然而不剝脫, 不砥厲, 則不可以斷繩,剝脫之, 砥厲之, 則劙盤盂, 刎牛馬忽然耳. 彼國者, 亦彊國之剖刑已. 然而不敎誨, 不調一, 則入不可以守, 出不可以戰, 敎誨之, 調一之, 則兵勁城固, 敵國不敢嬰也. 彼國者亦有砥厲, 禮義節奏是也. 故人之命在天, 國之命在禮. 人君者, 隆禮尊賢而王, 重法愛民而覇, 好利多詐而危, 權謀傾覆幽險而亡.
15. 兼幷易能也, 唯堅凝之難焉. 齊能幷宋, 而不能凝也, 故魏奪之. 燕能幷齊, 而不能凝也, 故田單奪之. 韓之上地, 方數百里, 完全富足而趨趙, 趙不能凝也, 故秦奪之. 故能幷之而不能凝, 則必奪, 不能幷之又不能凝其有, 則必亡. 能凝之則必能幷之矣. 得之則凝, 兼幷無强. 故者湯以薄, 武王以滈, 皆百里之地也, 天下爲一, 諸侯爲臣, 無它故焉, 能凝之也. 故凝士以禮, 凝民以政, 禮脩而士服, 政平而民安, 士服民安, 夫是之謂大凝. 以守則固, 以征則强, 令行禁止, 王者之事畢矣.
14. 凡兼人者有三術, 有以德兼人者, 有以力兼人者, 有以富兼人者. 彼貴我名聲, 美我德行, 欲爲我民, 故辟門除涂, 以迎吾入, 因其民, 襲其處, 而百姓皆安, 立法施令莫不順比, 是故得地而權彌重, 兼人而兵兪强, 是以德兼人者也. 非貴我名聲也, 非美我德行也, 彼畏我威, 劫我埶, 故民雖有離心, 不敢有畔慮, 若是則戎甲兪衆, 奉養必費, 是故得地而權彌輕, 兼人而兵兪弱, 是以力兼人者也. 非貴我名聲也, 非美我德行也, 用貧求富, 用飢求飽, 虛腹張口來歸我食, 若是則必發夫掌窌之粟以食之, 委之財貨以富之, 立良有司以接之, 已朞三年, 然後民可信也, 是故得地而權彌輕, 兼人而國兪貧, 是以富兼人者也. 故曰, 以德兼人者王, 以力兼人者弱, 以富兼人者貧. 古今一也.
13. 故厚德音以先之, 明禮義以道之, 致忠信以愛之, 尙賢使能以次之, 爵服慶賞以申之, 時其事輕其任以調齊之長養之, 如保赤子. 政令以定, 風俗以一. 有離俗不順其上, 則百姓莫不敦惡, 莫不毒蘖, 若祓不祥, 然後刑於是起矣. 是大刑之所加也, 辱孰大焉? 將以爲利邪? 則大刑加焉. 身苟不狂惑戇陋, 誰睹是而不改也哉? 然後百姓曉然皆知循上之法, 像上之志而安樂之, 於是有能化善, 脩身正行, 積禮義, 尊道德, 百姓莫不貴敬, 莫不親譽, 然後賞於是起矣. 是高爵豐祿之所加也, 榮孰大焉? 將以爲害邪? 則高爵豐祿以持養之, 生民之屬,孰不願也. 雕雕焉縣貴爵重賞於其前, 縣明刑大辱於其後, 雖欲無化, 能乎哉? 故民歸之如流水, 所存者神,所爲者化. 而順, 暴悍勇力之屬爲之化而愿, 旁辟曲私之屬爲之化而公, 矜糾收繚之屬爲之化而調, 夫是之謂大化至一. 詩曰, 王猶允..
12. 凡人之動也, 爲賞慶爲之, 則見害傷焉止矣. 故賞慶刑罰埶詐不足以盡人之力, 致人之死. 爲人主上者也, 其所以接下之百姓者, 無禮義忠信, 焉慮率用賞慶刑罰埶詐除*阨其下, 獲其功用而已矣. 大寇則至, 使之持危城則必畔, 遇敵處戰則必北,勞苦煩辱則必奔, 霍焉離耳下反制其上.故賞慶刑罰埶詐之爲道者, 傭徒粥賣之道也, 不足以合大衆美國家, 故古之人羞而不道也.
11. 古之兵, 戈矛弓矢而已矣, 然而敵國不待試而詘, 城郭不辨, 溝池不抇, 固塞不樹, 機變不張, 然而國晏然不畏外而固明肉者, 無它故焉, 明道而分鈞之, 時使而誠愛之, 下之和上也如影嚮, 有不由令者, 然後誅之以刑. 故刑一人而天下服, 罪人不郵其上, 知罪之在己也, 是故刑罰省而威流, 無它故焉, 由其道故也. 古者帝堯之治天下也, 蓋殺一人, 刑二人而天下治. 傳曰, 威厲而不試, 刑錯而不用. 此之謂也
10. 禮者, 治辨之極也, 强固之本也, 威行之道也, 功名之總也. 王公由之, 所以得天下也, 不由, 所以隕社稷也. 故堅甲利兵不足以爲勝, 高城深池不足以爲固, 嚴令繁刑不足以爲威, 由其道則行, 不由其道則廢. 楚人鮫革犀兕以爲甲, 鞈如金石, 宛鉅鐵鍦, 慘如蜂蠆, 輕利僄遫, 卒如飄風, 然而兵殆於垂沙, 唐蔑死, 莊蹻起, 楚分而爲三四. 是豈無堅甲利兵也哉? 其所以統之者, 非其道故也. 汝潁以爲險, 江漢以爲池, 限之以鄧林,緣之以方城, 然而秦師至而鄢郢擧, 若振槁然. 是豈無固塞隘阻也哉? 其所以統之者, 非其道故也. 紂刳比干, 囚箕子, 爲炮烙刑,殺戮無時, 臣下懍然莫必其命, 然而周師至而令不行乎下, 不能用其民. 是豈令不嚴刑不繁也哉? 其所以統之者, 非其道故也.
9. 李斯問孫卿子曰, 秦四世有勝, 兵强海內, 威行諸侯, 非以仁義爲之也, 以便從事而已. 孫卿子曰, 非女所知也, 女所謂便者, 不便之便也. 吾所謂仁義者, 大便之便也. 彼仁義者, 所以脩政者也, 政脩則民親其上, 樂其君, 而輕爲之死. 故曰, 凡在於君, 將率末事也. 秦四世有勝, 諰諰然常恐天下之一合而軋己也, 此所謂末世之兵, 未有本統也. 故湯之放桀也, 非其逐之鳴條之時也, 武王之誅紂也, 非以甲子之朝而後勝之也, 皆前行素脩也, 此所謂仁義之兵也. 今女不求之於本而索之於末, 此世之所以亂也.
8. 陳囂問孫卿子曰, 先生議兵, 常以仁義爲本. 仁者愛人, 義者循理, 然則又何以兵爲? 凡所爲有兵者, 爲爭奪也. 孫卿子曰, “非女所知也. 彼仁者愛人, 愛人故惡人之害之也, 義者循禮, 循禮故惡人之亂之也. 彼兵者, 所以禁暴除害也, 非爭奪也. 故仁人之兵, 所存者神, 所過者化, 若時雨之降, 莫不說喜. 是以堯伐驩兜, 舜伐有苗, 禹伐共工, 湯伐有夏, 文王伐崇, 武王伐紂, 此四帝, 兩王皆以仁義之兵行於天下也. 故近者親其善, 遠方慕其德, 兵不血刃, 遠邇來服, 德盛於此, 施及四極.” 詩曰, 淑人君子, 其儀不忒, 其儀不특, 正是四國. 此之謂也.
7. 臨武君曰, 善! 請問王者之軍制. 孫卿子曰, 將死鼓, 御死轡, 百吏死職, 士大夫死行列. 聞鼓聲而進, 聞金聲而退, 順命爲上, 有功次之, 命不進而進, 猶令不退而退也, 其罪惟均. 不殺老弱, 不獵禾稼, 服者不禽, 格者不舍, 奔命者不獲. 凡誅, 非誅其百姓也, 誅其亂百姓者也, 百姓有扞其賊, 則是亦賊也. 以故順刃者生, 蘇刃者死, 奔命者貢. 微子開封於宋, 曹觸龍斷於軍, 殷之服民所以養生之者也無異周人. 故近者歌謳而樂之, 遠者竭蹶而趨之, 無幽閑辟陋之國, 莫不趨使而安樂之, 四海之內若一家, 通達之屬莫不從服, 夫是之謂人師. 詩曰, 自西自東, 自南自北, 無思不服. 此之謂也. 王者有誅而無戰, 城守不攻,兵格不擊. 上下相喜則慶之. 不屠城, 不潛軍, 不留衆, 師不越時. 故亂者樂其政, 不安其上, 欲其至也. 臨武君曰, 善!
6. 孝成王臨武君曰, 善! 請問爲將. 孫卿子曰, 知莫大乎棄疑, 行莫大乎無過, 事莫大乎無悔. 事至無悔而止矣, 成不可必也. 故制號政令, 欲嚴以威, 慶賞刑罰, 欲必以信, 處舍收臧, 欲周以固, 徙擧進退, 欲安以重, 欲疾以速, 窺敵觀變, 欲潛以深, 欲伍以參, 遇敵決戰, 必道吾所明, 無道吾所疑, 夫是之謂六術. 無欲將而惡廢, 無急勝而忘敗, 無威內而輕外, 無見其利而不顧其害, 凡慮事欲孰, 而用財欲泰, 夫是之謂五權. 所以不受命於主有三, 可殺而不可使處不完, 可殺而不可使擊不勝, 可殺而不可使欺百姓, 夫是之謂三至. 凡受命於主而行三軍, 三軍旣定, 百官得序, 羣物皆正, 則主不能喜, 敵不能怒, 夫是之謂至臣. 慮必先事而申之以敬, 愼終如始, 終始如一, 夫是之謂大吉. 凡百事之成也必在敬之, 其敗也必在慢之, 故敬勝怠則吉, 怠勝敬則滅, 計勝欲則..
5. 故齊之技擊不可以遇魏氏之武卒, 魏氏之武卒不可以遇秦之銳士, 秦之銳士不可以當桓文之節制, 桓文之節制不可以敵湯武之仁義. 有遇之者, 若以焦熬投石焉. 兼是數國者, 皆干賞蹈利之兵也, 傭徒粥賣之道也, 未有貴上安制綦節之理也, 諸侯有能微妙之以節, 則作而兼殆之耳! 故招延募選, 隆埶詐, 尙功利, 是漸之也, 禮義敎化, 是齊之也. 故以詐遇詐, 猶有巧拙焉, 以詐遇齊, 辟之猶以錐刀墮太山也, 非天下之愚人莫敢試. 故王者之兵不試, 湯武之誅桀紂也, 拱挹指麾, 而彊暴之國莫不趨使, 誅桀紂若誅獨夫. 故泰誓 曰獨夫紂, 此之謂也. 故兵大齊則制天下, 小齊則治隣敵, 若夫招近募選, 隆埶詐, 尙功利之兵, 則勝不勝無常, 代翕代張, 代存代亡, 相爲雌雄耳矣, 夫是之謂盜兵, 君子不由也. 故齊之田單, 楚之莊蹻, 秦之衛鞅, 燕之繆蟣, 是皆世俗之所謂善用兵者也, 是..
4. 齊人隆技擊, 其技也, 得一首者, 則賜贖錙金, 無本賞矣. 是事小敵毳則偸可用也, 事大敵堅則渙焉離耳, 兵莫若飛鳥然, 傾側反覆無日, 是亡國之兵也, 弱是矣, 是其去賃市傭而戰之, 幾矣. 魏氏之武卒, 以度取之, 衣三屬之甲, 操十二石之弩, 負服矢五十個, 置戈其上, 冠胄帶劍, 贏三日之糧, 日中而趨百里. 中試則復其戶, 利其田宅, 是數年而衰, 而未可奪也, 改造則不易周也, 是故地雖大其稅必寡, 是危國之兵也. 秦人其生民也陿阨, 其使民也酷烈, 劫之以埶, 隱之以阨, 忸之以慶賞, 鰌之以刑罰, 使天下之民所以要利於上者, 非鬪無由也, 阨而用之, 得而後功之, 功賞相長也, 五甲首而隸五家, 是最爲衆彊長久, 多地以正, 故四世有勝, 非幸也, 數也.
3. 孝成王臨武君曰, 善! 請問王者之兵, 設何道何行而可. 孫卿子曰, 凡在大王, 將率末事也. 臣請遂道王者諸侯彊弱存亡之效安危之埶. 君賢者其國治, 君不能者其國亂, 隆禮貴義者其國治, 簡禮賤義者其國亂. 治者强,亂者弱, 是强弱之本也. 上足卬則下可用也, 上不卬則下不可用也. 下可用則强, 下不可用則弱, 是强弱之常也. 隆禮效功, 上也, 重祿貴節, 次也, 上功賤節, 下也, 是强弱之凡也. 好士者强, 不好士者弱, 愛民者强, 不愛民者弱, 政令信者强. 政令不信者弱, 民齊者强, 民不齊者弱. 賞重者强, 賞輕者弱, 刑威者强, 刑侮者弱, 械用兵革攻完便利者强, 械用兵革窳楛不便利者弱, 重用兵者强, 輕用兵者弱, 權出一者强, 權出二者弱, 是强弱之常也.
2. 故仁人上下, 百將一心, 三軍同力, 臣之於君也, 下之於上也, 若子之事父, 弟之事兄, 若手臂之扞頭目而覆胸腹也. 詐而襲之與先驚而後擊之一也. 且仁人之用十里之國, 則將有百里之聽, 用百里之國, 則將有千里之聽, 用千里之國, 則將有四海之聽, 必將聰明警戒, 和傳而一. 故仁人之兵, 聚則成卒, 散則成列, 延則若莫邪之長刃, 嬰之者斷, 兌則若莫邪之利鋒,當之者潰, 圜居而方止則若盤石然, 觸之者角摧, 案角鹿埵隴種東籠而退耳. 且夫暴國之君, 將誰與至哉? 彼其所與至者, 必其民也, 而其民之親我歡若父母, 豈好我芬若椒蘭, 彼反顧其上, 則若灼黥, 若仇讎, 人之情,雖桀跖, 豈又肯爲其所惡, 賊其所好者哉? 是猶使人之子孫自賊其父母也, 彼必將來告之, 夫又何可詐也? 故仁人之用, 國日明, 諸侯先順者安, 後順者危, 慮敵之者削, 反之者亡. 詩曰, 武王載發..
1. 臨武君與孫卿子議兵於趙孝成王前. 王曰, 請問兵要. 臨武君對曰, 上得天時, 下得地利, 觀敵之變動, 後之發, 先之至, 此用兵之要術也. 孫卿子曰, “不然. 臣所聞古之道, 凡用兵攻戰之本在乎壹民. 弓矢不調, 則羿不能以中微, 六馬不和, 則造父不能以致遠, 士民不親附, 則湯武不能以必勝也. 苦善附民者, 是乃善用兵者也. 故兵要在乎善附民而已.” 臨武君曰, “不然. 兵之所貴者埶利也, 所行者變詐也. 善用兵者, 感忽悠闇, 莫知其所從出, 孫吳用之無敵於天下, 豈必待附民哉?” 孫卿子曰, “不然. 臣之所道, 仁人之兵, 王者之志也. 君之所貴, 權謀埶利也, 所行, 攻奪變詐也, 諸侯之事也. 仁人之兵, 不可詐也, 彼可詐者, 怠慢者也, 路亶者也, 君臣上下之間, 滑然有離德者也. 故以桀詐桀, 猶巧拙有幸焉. 以桀詐堯, 譬之若以卵投石, 以指撓沸, ..
9. 賞不欲僭, 刑不欲濫. 賞僭則利及小人, 刑濫則害及君子. 若不幸而過, 寧僭無濫, 與其害善, 不若利淫.
8. 師術有四, 而博習不與焉. 尊嚴而憚, 可以爲師, 耆艾而信, 可以爲師, 誦說而不陵不犯, 可以爲師, 知微而論, 可以爲師. 故師術有四, 而博習不與焉. 水深而回,樹落則糞本. 弟子通利則思師. 詩曰, 無言不讎, 無德不報. 此之謂也.
7. 君者, 國之隆也, 父者, 家之隆也. 隆一而治, 二而亂. 自古及今, 未有二隆爭重而能長久者.